Chiếu sáng hợp lí

[Robot]

Bảo vệ mắt thày, trò bằng đèn triphosphor 100

"Mấy tuần nay rồi, lớp con được lắp bóng đèn mới, sáng lắm, thích lắm. Các bạn ở góc xa cũng nhìn thấy rõ chữ trên bảng và trên vở, không bị nhức mỏi mắt nữa", bé Minh Hằng, lớp 3C, trường tiểu học Quang Trung, Hoàn Kiếm, Hà Nội hồ hởi khoe về bộ đèn mới lắp của lớp em.

Cô giáo chủ nhiệm Phạm Thanh Huyền thì cho biết, hệ thống đèn mới không dùng nhiều bóng hơn, nhưng lại sáng hơn hẳn do tập trung xuống bàn học sinh. Ánh sáng gần với ánh sáng ngoài trời nên mắt rất dễ chịu, bảng không bị bóng và các cháu cũng tập trung học hơn. Ngoài ra, lớp có một nửa các cửa sổ không mở được do chạm vào tường nhà dân, nên ở gần những cửa này rất tối. Nay với hệ thống chiếu sáng mới, các em ở mọi chỗ đều được rọi sáng như nhau.
Một cuộc điều tra thực hiện trong năm 2003 trên 2.300 học sinh các cấp ở TP HCM cho thấy, cứ 4 học sinh thì có 1 em mắc bệnh về tật khúc xạ, cá biệt có trường có 40% học sinh bị các tật này.

Lớp 3C của bé Hằng chỉ là 1 trong số 150 phòng học của 32 tỉnh trên toàn quốc được lắp đặt hệ thống chiếu sáng bảo vệ mắt này. Thực chất, đây là dạng đèn ống huỳnh quang 3 phổ tiết kiệm năng lượng, được thiết kế chao đèn và bố trí khoảng cách hợp lý, giúp đèn sáng hơn, vừa bảo vệ mắt cho người dùng, vừa tiết kiệm năng lượng.

Cha đẻ của công trình này là tiến sĩ Nguyễn Văn Khải, giám đốc Trung tâm tư vấn đèn tiết kiệm năng lượng và dung dịch hoạt hoá điện hoá, người từng nghiên cứu về ánh sáng tại Học viện Quân sự Vacsava, Ba Lan trong 15 năm. Từ năm 1995, bức xúc trước cảnh có quá nhiều em học sinh bị tật về mắt, ông đã "tuyên chiến" với loại bảng bóng, và đến năm 2000 là hệ thống chiếu sáng học đường.

Ông Nguyễn Trung Hà, trưởng Bộ môn điện, Viện nghiên cứu và thiết kế trường học, Bộ Giáo dục, cho biết:

"Theo quy chuẩn về ánh sáng trong phòng học phổ thông, độ rọi sáng phải đạt tối thiểu 100 lux đối với đèn huỳnh quang và 50 lux đối với đèn dây tóc nung sáng. Đối với lớp học mầm non, chỉ số này cao gấp đôi. Quy chuẩn này là thấp so với nước ngoài, ở các nước khác, độ sáng phòng học phải đạt mức 300 lux đối với đèn huỳnh quang.

Cuốn Kỹ thuật chiếu sáng, tác giả người Pháp Patrick Vandeplanque, do Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật dịch và xuất bản năm 2003, trang 94: Yêu cầu độ rọi sáng cho phòng học và phòng thí nghiệm là 300-500 lux.

[Robot]

Theo ông Khải, lớp học tối chỉ là một phần nhỏ gây nên tình trạng bị tật ở mắt của học sinh, còn lại phần lớn là do ô nhiễm ánh sáng - học sinh bị chói mắt vì đèn gắn không hợp lý. Ông cho biết, tiêu chuẩn độ rọi sáng (ánh sáng nhận được ở các vị trí) trong lớp học tại các nước tiên tiến là từ 300 đến 500 lux, thế nhưng tất cả 150 phòng học trên đều chưa đạt 150 lux, chủ yếu do hệ thống chiếu sáng không đáp ứng yêu cầu, hoặc bị lắp sai ở nhiều dạng:

Thứ nhất, phòng học không đảm bảo đủ số đèn. Theo tiêu chuẩn xây dựng của Việt Nam, một phòng học được đầu tư 30 triệu đồng, thì riêng tiền chiếu sáng phải đạt từ 1,5 đến 3 triệu đồng, trong khi thực tế, nhiều phòng học chỉ được lắp 6 bóng đèn dây tóc, giá chưa quá 15.000 đồng.

Thứ hai, do người lắp đặt không hiểu biết về quy luật chiếu sáng, nêu dùng ánh sáng sai. Họ hoặc dùng ánh sáng quá lạnh (đèn ống huỳnh quang, màu trắng lạnh, tạo ra quá nhiều tia tử ngoại), hoặc dùng đèn dây tóc (trong có chứa phân tử halogen, làm nóng lớp học, loại đèn này chỉ chuyển hoá 5% năng lượng thành quang năng, 94% là hồng ngoại).

Thứ ba, do dùng sai loại đèn, có nơi còn lặp cả bóng đèn cao áp thuỷ ngân loại 250W. Nhiều lớp có bóng đèn thì không có điện, hoặc chỉ thắp sáng một nửa số đèn đã có.
ánh
Một ví dụ về đèn mắc sai: đèn ống huỳnh quang mắc ngay trên đỉnh bảng, rất khó nhìn chữ.

Một dạng lỗi phổ biến khác là mắc sai vị trí. Có lớp học, đèn ống huỳnh quang được gắn ngay ở đỉnh bảng, khiến bảng bị loá, học sinh rất khó nhìn chữ. Có nơi gắn đèn không chao, tạo ra ảnh ảo trên bảng, nhất là khi bảng nhẵn. Đặc biệt bóng đèn dây tóc không chao thì vừa gây chói mắt, vừa nóng bức (loại đèn này có độ chói là 2 triệu nt, trong khi mắt người chỉ chịu được 5.000 nt. Vì thế, học sinh luôn bị ánh sáng đèn đập vào mắt). Cũng có lớp đèn được treo tít trên cao, khiến ánh sáng chỉ tập trung soi rõ... mấy con nhện trên trần, trong khi bàn học sinh vẫn tối om.
Đèn không chao gây bóng trên bảng.

Tiến sĩ Khải cho biết để khắc phục được tình trạng này, tuỳ từng loại phòng học phải điều chỉnh cả vị trí, độ cao lắp bóng đèn, kích cỡ và kiểu dáng của chao đèn cũng như chọn một loại đèn cho độ rọi sáng hợp lý. Từ đó, ông đã xây dựng được một công nghệ đặc biệt để thiết kế hệ thống đèn học đường. Với công nghệ này, chỉ cần đưa vào các thông số kích thước phòng học (rộng, dài, cao), số xà dầm, quạt, cửa sổ... là có thể cho ra một hệ thống chiếu sáng phù hợp.

Hệ thống sử dụng loại đèn huỳnh quang 3 phổ triphosphor 100 của Công ty Bóng đèn Phích nước Rạng Đông, sáng hơn 20% đèn huỳnh quang thường, nhưng tiêu thụ điện ít hơn 10%. Ngoài ra, loại đèn này cũng phát ra một ít tia tử ngoại, rất tốt cho việc chống còi xương ở trẻ em, phần lớn ánh sáng xanh lá cây tạo sự dễ chịu cho mắt, một phần vàng gây hưng phấn trí tuệ và một phần da cam gây hưng phấn hoạt động, đặc biệt tốt cho tiêu hoá.

Từ tháng 1/2004, sau khi chuyển giao công nghệ này cho Công ty Rạng Đông, ông Khải đã cùng Ban Tư vấn chiếu sáng của công ty đi nhiều tỉnh thành trong cả nước để lắp đặt thí điểm các hệ thống như vậy. Ông cho biết tại tất cả các phòng được lắp mới, ánh sáng phân bố đều khắp phòng, đồng thời tiết kiệm cả điện năng và số bóng. Nếu trước kia có phòng bố trí 14 bóng huỳnh quang mà độ rọi sáng vẫn chỉ đạt 120 lux, thì nay chỉ với 11 bóng vẫn đủ 300 lux. Tuy giá của mỗi bóng đèn bột 3 phổ triphosphor đắt hơn đèn thường, nhưng tính chung các chi phí thì vẫn rẻ hơn, và nhất là nó trả lại đôi mắt tinh anh cho các em học sinh.

Theo ông Khải, khó khăn lớn nhất là các phòng học ở Việt Nam hiện không tuân theo quy chuẩn chung nào cả. Mỗi phòng học dài rộng, cấu tạo trần... khác nhau, nên lắp đặt hệ thống chiếu sáng sao cho ở mọi vị trí đều sáng như nhau không phải là việc đơn giản. Thời gian tới, ông Khải vẫn tiếp tục triển khai công trình của mình, và cùng đội tư vấn của Công ty Rạng Đông tiếp tục lắp đặt tại nhiều tỉnh và trường học khác.

Bích Hạnh - Thanh Nhàn

[Robot]

Chiếu sáng hợp lý - giải pháp tiết kiệm cho doanh nghiệp

Với đặc thù sản xuất đồ may thêu, Công ty TNHH Thạch Kim (Hà Nội) cần rất nhiều đèn để chiếu sáng cho 400 công nhân. Do thiết kế chưa phù hợp, không chao, nên dù đèn được lắp dày đặc, công nhân vẫn không đủ sáng, lóa mắt, trong khi tiền điện vẫn là gánh nặng với công ty.

Tình trạng thừa đèn thiếu sáng như vậy phổ biến ở hầu hết các doanh nghiệp dệt may, da giầy, in ấn tại nước ta... Có nơi doanh nghiệp không sử dụng chao đèn, chao đèn quá nông, hoặc đèn gắn theo phương thẳng đứng, khiến ánh sáng phân tán, chủ yếu rơi vào... đường đi, hoặc hất lên tường, trong khi chính người lao động lại bị thiếu sáng, đồng thời vẫn loá mắt. Chẳng hạn, tiêu chuẩn độ rọi tại vị trí công tác (bàn may) là 750 lux, bàn kiểm hóa là 1.000 lux, song ở nhiều nơi khi kiểm tra chỉ đạt trên dưới 400 lux, do đó ảnh hưởng không nhỏ đến năng suất lao động, màu sản phẩm không thật, mặt khác chi phí điện lại rất cao...

Tiến sĩ Nguyễn Văn Khải, Giám đốc Trung tâm hoạt hóa điện hóa, cho biết, tại xưởng giày Phúc Yên 20 năm qua vẫn dùng đèn gồm một khối hình chữ nhật dài, hai đầu có hai đui để cắm bóng đèn huỳnh quang 40 W. Trong phân xưởng giày mẫu, độ rọi sáng trung bình chỉ có 393 lux, tại các phân xưởng khác còn thấp hơn nữa. Ở một máy in màu của nhãn giày, độ rọi sáng chỉ còn 94 lux, công nhân phải cúi gằm mặt cách nhãn giày khoảng 10 cm để in nhãn.

Tại phân xưởng in bao bì của Công ty Liksin (TP HCM), hầu hết máng đèn bằng sắt đã gỉ đen, các máng bằng gỗ sơn ghi xám cũng đã bị bong, độ rọi sáng không quá 200 lux.

Ngoài cách mắc sai, thiếu chao đèn, đa số các doanh nghiệp đều dùng những loại bóng rẻ tiền, có ánh sáng lạnh, quang thông thấp. Loại đèn này có nhiều tia tử ngoại, ức chế thần kinh, gây mỏi mắt, trầm uất, đặc biệt là các bóng chất lượng kém có độ trả màu thấp, làm mắt nhìn màu của vật không đúng như nó vốn có. Bao bì của Công ty Liksin, hình màu xanh lục rất tươi, đem ra ngoài hè thấy nhạt hẳn đi. Như vậy, doanh nghiệp vừa bị ô nhiễm ánh sáng (lãng phí điện), song vẫn không đáp ứng được yêu cầu.

Vừa qua, trong chương trình "Chiếu sáng hợp lý và tiết kiệm điện trong doanh nghiệp", Công ty cổ phần Bóng đèn phích nước Rạng Đông đã thí điểm lắp mới hệ thống đèn tiết kiệm điện cho một số đơn vị, như Công ty may Hà Nội, giày Phúc Yên, in Thống Nhất, Công ty Thạch Kim... Bóng đèn huỳnh quang 40 W thông thường được thay bằng đèn huỳnh quang 36 W 3 phổ - loại đèn cho ánh sáng gần với ánh sáng thật, chao đèn được lắp phù hợp, chấn lưu sắt từ được thay bằng chấn lưu điện tử. Kết quả là tại tất cả các đơn vị được lắp, tình trạng đều cải thiện rõ rệt.

Tại Công ty Thạch Kim, độ chiếu sáng tăng lên khoảng 16%, khả năng phát hiện lỗi của sản phẩm tăng lên 2-3 lần, màu ánh sáng ấm hơn nên công nhân quan sát đường may rõ hơn, nhận dạng và phối màu sản phẩm chính xác hơn, đỡ mỏi mắt hơn. Năng suất chất lượng tăng lên đáng kể. Số đèn giảm đi một nửa và tiết kiệm điện. Ông Nguyễn Tiến Mạnh, Giám đốc công ty, cho biết, do lợi ích to lớn này, trong tương lai, công ty sẽ trang bị lại toàn bộ hệ thống đèn chiếu sáng theo phương pháp này.

Tại Nhà máy giày Phúc Yên, độ sáng đo tại vị trí dây chuyền mẫu trước khi cải tạo chiếu sáng là trên dưới 400 lux, thấp hơn tiêu chuẩn vệ sinh lao động. Sau khi cải tạo, vẫn với số lượng bóng như cũ như độ sáng từ 900 đến 1.000 lux, vượt tiêu chuẩn vệ sinh lao động. Công nhân thấy thoải mái và đỡ mỏi mắt hơn, phối màu trên sản phẩm tốt hơn.

Theo tính toán của các kỹ sư Công ty Dệt may Hà Nội, nếu thay toàn bộ hệ thống chiếu sáng mới cho một nhà máy nhỏ của công ty (khoảng gần 900 chiếc đèn) thì mỗi năm tiết kiệm được 20 triệu đồng, và chỉ sau 7 tháng là trả được đầu tư ban đầu. Nếu chỉ thay bóng đèn mới 40 W bằng loại 36 W thì mỗi năm cũng đã tiết kiệm được gần 2 triệu đồng.

Việc lắp đặt hợp lý không những tiết kiệm điện cho doanh nghiệp, mà còn hiệu quả với hệ thống chiếu sáng của các công sở, đơn vị hành chính, các trường học... Tại Viện Năng lượng, việc lắp đặt hệ thống chiếu sáng mới của Rạng Đông đã làm giảm 63% điện năng tiêu thụ tại phòng họp (tương ứng giảm công suất từ hơn 3.000 W xuống còn hơn 1.100 W), độ rọi tăng trung bình 43%.

Ông Nguyễn Văn Phúc, Phó viện trưởng Viện năng lượng, nhận định việc áp dụng chương trình Chiếu sáng hợp lý và tiết kiệm điện trong các doanh nghiệp trên diện rộng sẽ góp phần cắt giảm công suất đỉnh của hệ thống, tiết kiệm đầu tư cho nhà nước. Theo số liệu của liệu của Viện, điện dùng cho chiếu sáng hiện chiếm từ 25 đến 30% tổng năng lượng quốc gia, trong đó đa phần lại tiêu thụ vào giờ cao điểm. Điều này dẫn đến việc phần lớn yêu cầu đầu tư chỉ để đáp ứng nhu cầu của khách hàng trong 2-3 giờ mỗi ngày, và sự thiếu hụt công suất ngày càng lớn vào giờ cao điểm.

Như vậy, nếu tất cả các công ty may, in ấn, da giày hay các công ty sản xuất thuộc lĩnh vực khác, các cơ quan, công sở có tiêu thụ điện năng lớn... cùng áp dụng biện pháp chiếu sáng hợp lý thì sẽ tiết kiệm được một khoản đầu tư khổng lồ, và góp phần tiết kiệm điện năng cho đất nước.

Thuận An