Thời tiết, khí hậu

[chumanhdang]

Thời tiết, khí hậu và nýớc trong thời ðại thông tin


(Nhân dân, 20/3/2004, tr. 2)

Thời tiết, khí hậu là nguyên nhân của các hiện týợng thủy vãn. Hay nói một cách khác, thuỷ vãn là sản phẩm của thời tiết. Phần lớn những thiên tai về khí týợng - thuỷ vãn (KTTV) có liên quan ðến nýớc. Vì thế, Tổ chức khí týợng thế giới (WMO) ðã lấy hai ngày 22-3 và 23-3 hằng nãm là "Ngày nýớc thế giới" và "Ngày khí týợng thế giới".

Chủ ðề của Ngày Nýớc thế giới 22-3 nãm nay là "Nýớc và thiên tai" chủ ðề cảu Ngày Khí týợng thế giới 23-3 là "Thời tiết, khí hậu và nýớc trong thời ðại thông tin". Hai chủ ðề này ghi nhận vai trò quan trọng của công nghệ thông tin trong việc thúc ðẩy sự phát triển của các ngành khoa học về khí týợng, thuỷ vãn và ngành khoa học liên quan ðến vật lý ðịa cầu. Công nghệ thông tin còn góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trýờng; ðồng thời thừa nhận vai trò, trách nhiệm của các cõ quan KTTV quốc gia nói riêng và của cộng ðồng quốc tế nói chung trong việc bảo vệ nguồn tài nguyên khí hậu, tài nguyên nýớc trong týõng lai, giải quyết một loạt các thách thức ngày càng tãng liên quan ðến bảo vệ tính mạng, tài sản, giảm nhẹ các thiệt hại do thiên tai gây ra, ðóng góp vào phát triển bền vững và giảm ðói nghèo.

Cuối thế kỷ 20 ðầu thế kỷ 21, nhờ những thành tựu, sự tiến bộ trong công nghệ viễn thông, thông tin và máy tính ðã tạo ra một số lýợng lớn các thiết bị quan trắc khí týợng thủy vãn hiện ðại nhý các trạm quan trắc tự ðộng, ra ða thời tiết, các vệ tinh khí týợng tác nghiệp cũng nhý các vệ tinh dùng trong nghiên cứu và phát triển. Hệ thống quan trắc hiện ðại ðýợc trợ giúp bởi các máy tính và các phýõng tiện viễn thông có khả nãng phát triển kỹ thuật dự báo thời tiết bằng phýõng pháp số, cho phép cải thiện ðáng kể việc dự báo nhiều hiện týợng thời tiết trong thời gian sớm nhất.

[chumanhdang]

Nhờ những tiến bộ của công nghệ thông tin và tiến bộ khoa học, chúng ta có thể giám sát chu trình và chất lýợng nýớc, giải quyết sự khan hiếm nýớc ngày càng tãng; ðánh giá, quản lý tài nguyên nýớc, dự báo lũ và sử dụng nýớc ngọt công bằng, hợp lý ðể giải quyết các vấn ðề nhạy cảm này càng tãng về cung cấp và quản lý nýớc ngọt. Hiện nay, số liệu quan trắc về mýa, dòng chảy và mực nýớc trong sông, hồ, ðại dýõng có thể truyền qua ðýờng vệ tinh ðến trung tâm của các cõ quan thuỷ vãn quốc gia, hoặc các cõ quan thuỷ lợi ðể xử lý. Công nghệ thông tin và sự phát triển liên kết trong ngành khí týợng ðã giúp cho cộng ðồng thế gioứi có thể nhận ra khí nhà kính ðang tãng và mối liên quan của chúng với biến ðổi khí hậu, phá huỷ tầng ô-dôn, ô nhiễm môi trýờng, có thể theo dõi khí quyển toàn cầu, giám sát thành phần hoá học của khí quyển, cảnh báo sớm những biến ðổi trong khí quyển ðể ứng phó hiệu quả ðối với các trýờng hợp khẩn cấp do con ngýời và môi trýờng gây ra, cũng nhý nâng cao khả nãng dự báo xuất hiện El-Ninô, La-Nina và nhiều tác ðộng liên quan tới các vùng trên thế giới với thời gian trýớc từ một mùa ðến một nãm.

Việt Nam nằm trong khu vực nhiệt ðới gió mùa, với những ðặc ðiểm khí hậu thời tiết rất phức tạp, có nhiều thiên tai. Trên phần lớn lãnh thổ nýớc ta, hầu nhý nõi nào cũng phải chịu ảnh hýởng của những bất thýờng do khí hậu, thời tiết gây ra. Cõn bão Lin-ða hình thành nhanh chóng và bất ngờ ðổ bộ vào Nam Bộ cuối nãm 1997 (100 nãm lặp lại ở vùng này). Cuối nãm 1998, chỉ trong vòng một tháng, ba cõn bão liên tiếp ðổ bộ vào các tỉnh miền trung cũng là một kỷ lục về số lýợng bão ði vào cùng một khu vực trong một thời gian ngắn. Chỉ vài nãm gần ðây, ðồng bằng và trung du Bắc Bộ có hai nãm ðã xảy ra lũ lụt lớn là 1996, 2002. Nãm 2003 trận mýa lớn hiếm có ðã gây úng ngập lịch sử ðối với các tỉnh ven biển ðồng bằng Bắc Bộ, nặng nhất là tỉnh Thái Bình. Từ thập kỷ 90 ðến nay, ở ðồng bằng sông Cửu Long, liên tiếp xảy ra lũ lớn: 1991, 1994, 1995 và 1996, ðặc biệt ba nãm liền lũ lớn 2000, 2001, 2002, trong ðó ðiển hình lã lũ nãm 2000.

[chumanhdang]

Cùng với mýa lũ, hạn hán ở nýớc ta cũng xảy ra ở nhiều nõi với quy mô lớn và mức ðộ nặng nề. Hạn hán nghiêm trọng kéo dài xảy ra ở phần lớn các vùng trên cả nýớc nãm 1998-1999 do hậu quả của El-Ninô ðã ðể lại những hậu quả nặng nề ðối với ðời sống của nhân dân ở nhiều vùng trong cả nýớc, nhất là các tỉnh Trung Bộ, Nam Bộ, Tây Nguyên và vùng núi phía bắc. Vào thời ðiểm này, chúng ta ðang phải ðối phó với hạn hán ở hầu hết các khu vực trên phạm vi cả nýớc; riêng các tỉnh trung du ðồng bằng bắc bộ, ðây là ðợt khô hạn nghiêm trọng nhất trong vòng 41 nãm qua. Ðợt khô hạn này có khả nãng mở rộng và kéo dài dến cuối tháng 4, ðầu tháng 5 tới.

Ngoài những thiên tai có quy mô lớn, là hàng loạt những thiên tai khác với qui mô nhỏ hõn nhý lũ quét, lốc, tố, vòi rồng.v.v... nhýng cũng gây ra những thiệt hại ðáng kể. Từ nãm 1990 ðến nay, ðã xảy ra gần 200 lýợt lũ quét tại các tỉnh miền núi, nhý trận lũ quét, lũ bùn ðá xảy ra ở Lai Châu, Sõn La, trong các nãm 1990, 1991, 1994, 1996, 2000, và 2002; Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng trong các nãm 2000, 2001 và 2002; ở Trýờng Sõn (Quảng Bình) nãm 1992. Ðặc biệt, ðợt lũ quét lớn nhất trong lịch sử ở Hà Tĩnh xảy ra từ 17 ðến 22/9/2002 tại hai huyện Hýõng Sõn, Hýõng Khê... Hiện nay, sự nhận thức về giá trị kinh tế - xã hội của thời tiết, khí hậu và nýớc nhý là một tài nguyên ngày một tãng. Thông tin về tời tiết, khí hậu và nýớc là sự sống còn ðối với phần lớn các hoạt ðộng kinh tế - xã hội. Ðýợc sự quan tâm của Ðảng và Chính phủ, sự giúp ðỡ của các nýớc các tổ chức quốc tế, trong nhiều nãm qua, ngành KTTV nýớc ta, chức nãng của mình cùng các ngành liên quan ðã có những nỗ lực góp phần giảm nhẹ thiệt hại do các hiện týợng khí hậu, thời tiết bất thýờng gây ra và quản lý nguồn nýớc tốt hõn. Hệ thống quan trắc ðýợc tãng cýờng dể theo dõi diễn biến các hiện týợng KTTV, thu thập ðầy ðủ và chính xác hõn các số liệu phục vụ việc cảnh báo và dự báo thiên tai. Hệ thống thông tin liên lạc giữa trung tâm KTTV Quốc gia với các cõ quan chỉ ðạo phòng, tránh giảm nhẹ thiên tai và phýõng tiện thông tin ðại chúng cũng ðýợc nâng cấp, cải thiện ðáng kể. Các bản tin dự báo, cảnh báo ðã ðýợc ðýa ðến các ðối týợng sử dụng kịp thời và ðầy ðủ hõn.

Trong thời gian tới, dýới sự quan tâm và chỉ ðạo trực tiếp của Bộ Tài nguyên và Môi trýờng, ngành KTTV sẽ thực hiện một số giải phát ðể nâng cao nãng lực của mình, phối hợp với các ngành hữu quan trong các hoạt ðộng chuyên môn, nghiệp vụ và nghiên cứu khoa học, nhất là trong lĩnh vực cảnh báo, dự báo KTTV ðể phục vụ ngày càng hiệu quả lợi ích cộng ðồng, góp phần xứng ðáng vào quá trình phát triển bền vững của ðất nýớc trong sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện ðại hoá.

Bùi Vãn Ðức

(Quyền giám ðốc trung tâm KTTVQG)