Giữ gìn đa dạng ST biển

[chumanhdang]

(Biển Việt Nam,7/2004, tr.53-54)

Biển và đại dương che phủ hơn 71% bề mặt trái đất và dưới sâu chiếm hơn 99% không gian có sự sống, cùng số lượng sinh vật cao gấp hai lần trên cạn, đặc biệt là quanh các rặng san hô - rừng rậm của bể. Hệ sinh thái biển cũng là tài sản lớn nhất của mỗi quốc gia, ngoài cung cấp thương sản như tôm cá và khoáng chất, còn hỗ trợ sự sống làm loãng, phân rã và chuyển hoá rác thải, tinh lọc nước, điều hoà không khí... Phong cảnh biển bao gồm phần nhô cao lên khỏi mặt nước từ 90 m, tới các bờ biển, thềm lục địa dưới mặt biển 180 mét làm đẹp cho sứ sở, đồng thời ghi dấu sâu nặng trong lịch sử, nếp sống và văn hoá các dân tộc, giá trị du lịch biển lên tới hàng trăm tỷ đô la/năm.

Thế giới đã đặt ra vấn đề bảo vệ đa dạng sinh vật biển từ cách đây vài chục năm, đặc biệt nhất là năm 1992, tại Rio de Raneiro (Brasil), Hội nghị về môi trường và phát triển Liên hợp quốc gọi tắt là UNCNED đã thông qua hiệp ước đa dạng sinh học với 150 quốc gia, trong đó đặc biệt chú trọng tới việc bảo vệ môi trường biển, tránh các nguy hại do việc đánh cá, ô nhiễm bờ biển, sự suy giảm số lượng các rặng san hô, mặt đất và đại dương nóng lên...
Mặc dù vậy, do việc bảo vệ không toàn diện nên hiện nay biển và đại dương vẫn bị xâm hại trầm trọng và ở mức độ báo động cao nhất. Đầu tiên phải kể đến là tình trạng nước biển nhiễm độc, phá vỡ sự cân bằng sinh chất ở biển. Ước tính 80% nguyên nhân ô nhiễm nước biển từ rác thải đất liền và khí quyển. Rác thải của các dòng sông, hoá chất tẩy rửa ở các nhà máy, khu chế xuất, dầu mỏ từ tàu và giàn khoan bị dò rỉ đổ thẳng ra biển với lượng độc cao gấp hàng nghìn lần mức cho phép, làm nước biển bị nhiễm độc nặng.

[chumanhdang]

Kế đó là hiện tượng san hô hoá vôi do nhiệt độ nước quá nóng, bị gãy vỡ do ngư nghiệp và bị các sinh vật không phải bản địa ăn thịt. Giống như những cánh rừng nhiệt đới trên mặt đất, các rặng san hô rộng hàng trăm km, đóng góp vào hệ sinh thái vô cùng phong phú dưới biển. Vương quốc san hô có nhiều loài tôm cá, là nguồn thức ăn quan trọng, nguyên liệu quý cho ngành chế biến thức ăn và dược phẩm. Các ”cây” san hô hấp thu cácbon và canxi trong nước biển để xây dựng bộ xương cứng, là động vật song trông chúng như những bông hoa đá, đủ kích cỡ và hình dạng. San hô ngày nay là con cháu của loài sinh vật biển sống cách đây 225 triệu năm, và đã tiến hoá, phát triển khắp các biển và đại dương thế giới. Chúng chỉ chiếm có 618 nghìn km2, tức bằng 0,3% diện tích đáy biển song lại là nhà của nhiều loài thuỷ sản nhất với hàng triệu cá, tôm, cua, lươn, giun, bọt biển, tảo và cỏ biển... mà con người nương nhờ. Vậy mà 10% của hàng nghìn dải san hô dưới biển đang bị thương và chết dần; khoảng 70% trong tình trạng suy thoái có thể diệt vong trong vòng 20 – 40 năm nữa bởi những cuộc tấn công bằng hoá học, chất nổ vì mục đích kinh tế thương mại.

Hiện tượng san hô trắng do nhiệt độ nóng đã được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1987 ở bãi san hô của biển Caribea. Năm 1997 –1998 cơn bão EL Nino lớn nhất lịch sử đã phá huỷ nhiều dải san hô của thế giới, và nắng nóng tựu trung là do khí thải công nghiệp, nạn phá rừng gây mất cân bằng thời tiết gây nên. Sau nắng nóng là nạn đánh bắt cá bừa bãi làm nhiều dải san hô đặc biệt là rặng kéo dài từ vịnh Mexico đến biển Đông đang bị huỷ diệt. Một ví dụ ở Philipin 85% quần đảo san hô của nước này đang bị chết dần vì bị vùi lấp dưới hàng tấn cát sỏi rửa trôi từ các sông chảy ra biển, bởi sự đánh cá bằng mìn và 150 nghìn kg chất độc thải xuống biển/năm. Trong mấy năm gần đây, tổ chức liên minh về sinh vật biển quốc tế đã vận động mua cá giá cao với những cá không đánh bằng thuốc nổ ở Philipin, nhờ thế đã giảm được việc dùng thuốc nổ 40%. Tại nước ta, cũng thường xảy ra hiện tượng dùng mìn đánh bắt cá quanh dải san hô, khai thác san hô làm vật lưu niệm, nguyên liệu xây dựng, bắt cá tôm có giá trị kinh tế sống ẩn vào san hô suốt dọc ven biển miền trung từ Quảng Nam Đà Nẵng tới Ninh Thuận và Bắc Bộ. Ngoài ra hiện tượng bờ biển bị xói lở khoảng 500 km ở các tỉnh ven biển.

[chumanhdang]

Tệ hõn, nhiều loại cá có nguy cõ bị tiệt chủng do việc ðánh bắt, làm cạn kiệt tài nguyên biển, ðặc biệt là các tài ðánh cá bằng lýới vét. Mỗi nãm, thế giới ðánh bắt hang chục triệu tấn cá, ðặc biệt là cá thu, cá trích, cá cõm, tôm cua, không những thế, khai thác cả cá bột và trứng ðể làm thức ãn cho con ngýời và gia súc làm chậm sự phục hồi giống loài ở biển. Nuôi trồng thuỷ sản cũng làm suy giảm số héc ta rừng ðýớc sú vẹt, các loại rong tảo và cá biển, ví dụ nuôi tôm kinh tế ðsã dấn tới hang nghìn héc ta rừng ðýớc bị chặt phá. Nuôi trai vằn không phải là sinh vật bản ðịa ở Thái Hồ và sứa lýợc ở Hắc Hải và Azov ðã dẫn tới cá tôm bản ðịa bị bệnh và chết dần.

Tuy nhiên, cũng có những tín hiệu tích cực. Riêng trong khu vực các nýớc Ðông Nam Á, nhý Indonesia, Malaysia sinh vật biển bằng cách chuyển từ khai thác thuỷ sản sang phục vụ du lịch vãn cảnh trên biển thu lợi nhuận cho ðất nýớc. Ðồng thời khoanh vùng biển dê chãm sóc và phục hồi số lýợng san hô, tôm cá và môi trýờng trong sạch.

Các quốc gia có biển trên thế giới cũng ðã ðề xuất một số phýõng pháp bảo vệ biển hiệu quả.

Quan sát tích hợp bờ biển, ví dụ kiểm tra các ion vô cõ của phốt pho và nitõ tác nhân chính gây ô nhiễm ven biển, mà nạn nhân của nó là dải san hô vạn lý Australia bị suy kiệt dần vì phải nhận 4 – 5 lần lýợng chất nitõ và phốt pho/nãm so với cách ðây một thế kỷ, làm nó bị “sặc” vì ðộc chất.

Xây dựng ðài quan sát hải dýõng. Nãm 1982 sau cõn bão El Nino Mỹ, Pháp, Nhật Bản và Ðài Loan ðã xây dựng hệ thống quan sát lớn gọi là Ðại Dýõng – Khí quyển nhiệt ðới gồm 70 phao dài trên Thái Bình Dýõng ðo các thông số mặt biển, dýới mặt biển sau ðó truyền về trung tâm môi trýờng biển Thái Bình Dýõng, nhờ nó mà họ ðã ðoán chính xác cõn bão El Nino nãm 1997 – 1998.

Tổ chức ða chính phủ về sức khoẻ biển lấy thông tin từ các hệ thống quan sát ðại dýõng quốc tế, về khí thải nhà kính, về chính sách quốc gia về ðánh bắt, rác thải, khai thác mỏ, nãng lýợng và ðóng tàu. Mỗi nãm, có ngày biển và nhiều nãm chọn một nãm ðại dýõng, ví dụ nãm 2002 là nãm ðại dýõng.

Hàng ngày, có máy bay quân sự, tàu hải quân trinh sát tuần tiễu các vùng bờ biển, mặt nýớc và ðáy biển.

Mong rằng, với những cố gắng của chúng ta, biển và ðại dýõng sẽ ngày càng xanh trong và rực rỡ tôm cá, những bóng thuyền buồm du lịch thảnh thõi thay cho những tấm lýới ðánh cá trắng xoá trên biển.

C.M.C