"Liên minh" trồng rừng

[Robot]

Khỉ và bọ hung: Liên minh trồng rừng thầm lặng

Lũ khỉ nhìn ngó, ãn uống rồi... ị bậy. Nhýng nhờ thế mà hạt giống của hệ sinh thái ða dạng của rừng Amazon ðýợc phát tán rộng khắp khu rừng mýa vĩ ðại này. Nõi nào có khỉ, nõi ðấy có bọ hung, và rừng sẽ lại mọc lên.

Những "nhân viên" thầm lặng



Chú "thợ lãn" cần mẫn và khéo tay.

Bọ hung, hay còn gọi là bọ phân, kiếm ãn ngay trên chất thải của các ðộng vật khác. Trong quá trình xử lý, chúng vô tình gieo xuống ðất bất cứ loại hạt nào "trao" cho chúng qua ðýờng tiêu hóa của những sinh vật "thả bom". Kevina Vulinec, giáo sý sinh thái ðộng vật hoang dã thuộc ÐH Delaware tại Dover (Mỹ ), cho biết: "Bọ hung là một phần tất yếu của ða dạng sinh học nhiệt ðới, và có thể chúng còn quan trọng hõn những gì chúng ta biết."

Là chuyên gia nghiên cứu mối quan hệ giữa khỉ và bọ hung, mục ðích của Vulinec là tìm hiểu vai trò của bọ hung trong việc phát tán hạt giống và ða dạng sinh thái rừng nhiệt ðới. Vulinec ðặc biệt quan tâm ðến việc áp dụng phýõng pháp tiếp cận này vào các nỗ lực bảo tồn nhằm tái tạo lại các khu vực rừng mýa Amazon ðã bị chặt phá ðể làm nông nghiệp và chãn nuôi.

Theo Alejandro Estrada, nhà sinh thái học ðộng vật hoang dã thuộc ÐH Quốc gia Mexico, các cuộc nghiên cứu tiến hành trong một số khu rừng nhiệt ðới mới cho thấy rằng, trong quá trình tái tạo tự nhiên rừng mýa, mối týõng tác giữa linh trýởng, bọ hung và thực vật ðóng một vai trò hết sức quan trọng.

[Robot]

Phát tán hạt giống

Trái cây có thể không rụng xa lắm so với vị trí của cây mẹ. Nhýng trong rừng Amazon, hạt trái cây cần phải ðýợc phát tán càng xa càng tốt thì mới có cõ hội sống sót ðýợc. Vulinec cho biết: "Nếu hạt giống không ði xa ra khỏi khu vực cây mẹ, chúng rất dễ mắc phải tất cả các loại bệnh mà cây mẹ mắc phải."

Vào nãm 1928, trùm xe hõi Henry Ford ðã học ðýợc bài học cay ðắng này. Ông ta cho xây dựng một ðồn ðiền cao su ở Brazil ðể có thể toàn quyền kiểm soát số lýợng cao su sử dụng cho việc sản xuất ô-tô từ một cartel ðóng tại các thuộc ðịa châu Á của Hà Lan. Nhýng dự án ðồn ðiền của ông ta thất bại thảm hại. Chỉ trong vòng vài nãm, tất cả các cây cao su ðều bị bệnh nấm sýõng phấn và chết sạch. Dự án trồng cao su của Ford bị phá sản hoàn toàn. Vấn ðề nằm ở chỗ Ford trồng cây cao su quá gần nhau. Cây cao su trồng từ hạt giống của cây cao su Brazil bắt rễ và phát triển ở Malaysia, nõi không có bệnh nấm sýõng phấn. Nhýng ở Brazil, cây chỉ phát triển ðýợc khi mọc cách xa nhau. Trong rừng mýa tự nhiên, khoảng cách này rất dễ tạo ra nhờ sự giúp ðỡ vô tình của những "nhân viên" phát tán hạt giống nhý là khỉ và bọ hung.



Chỉ trong nháy mắt, ðống phân to ðùng ðã ðýợc giải quyết gọn gàng.

Khỉ là loài phát tán sõ cấp - chúng ãn trái ở một cây, chuyền từ cây này sang cây khác suốt cả ngày rồi thải ra ngoài, bỏ lại cả hạt chýa ðýợc tiêu hóa trong một ðống bốc hõi nghi ngút trên mặt ðất. Sau ðó, loài phát tán thứ cấp là bọ hung tụ tập quanh ðống "của quý" và tiến hành công việc kiếm sống của chúng.

Có hàng ngàn loài bọ hung khác nhau, mỗi loài có một cách riêng ðể xử lý "món quà" của lũ khỉ, nhýng quan trọng nhất trong việc phát tán hạt giống là "thợ lãn" và "thợ ðào hầm."

"Thợ lãn" vê phân khỉ thành một viên bi tròn rồi lãn ði, chôn tại một nõi nào ðấy ðể ãn dần hoặc ðẻ trứng vào, sao cho ấu trùng khi nở ra có ðủ thức ãn.

"Thợ ðào hầm" ðào một cái hố ngay dýới ðống phân ðể chôn cất "kho lýõng thực" và "tuỳ nghi xử lý".

Estrada cho biết: "Hạt giống vô tình ðýợc chôn theo cùng với phân. Vì thế, nhiều hạt có thể thoát khỏi hàm rãng của các loài ãn hạt sống trên mặt ðất nhý chuột, sóc, sau ðó nảy mầm và thành cây con trên nền rừng."

[Robot]

"Công nhân vệ sinh" chuyên nghiệp



Nõi nào có khỉ, nõi ðó có bọ hung, và rừng sẽ mọc lên.

Theo Vulinec, vài nãm trýớc, cô và cộng sự tình cờ phát hiện thấy cứ cách một mét lại có một ðống phân tích tụ dýới cành cây, cạnh một nhóm khỉ rú ðang... ị tập thể. Cô kể lại: "Chúng ðứng cạnh nhau, dùng tay hoặc chân bám vào một cành cây rủ xuống rồi cùng nhau "thả bom", tạo nên ðống phân to ðùng." Ngạc nhiên khi phát hiện thấy ðống phân, các nhà nghiên cứu ðã tiến hành ðo ðạc kích thýớc. Ngày hôm sau, khi trở lại chỗ cũ, nhóm nghiên cứu chỉ còn thấy hai con bọ hung tranh nhau hai viên phân cuối cùng.

Công trình gần ðây nhất của Vulinec là nghiên cứu về mối týõng tác giữa khỉ với bọ hung tại các dạng rừng khác nhau ở Amazon. Mục ðích của cô là tìm hiểu tiềm nãng tái trồng rừng tự nhiên khi có sự hiện diện của các cộng ðồng phân tán hạt giống. Cô và cộng sự ðã phát hiện ra rằng, trong những khu vực ngập nýớc sông, dân ðịa phýõng gọi là rừng várzea, "thợ lãn" chiếm ða số, còn trong những khu vực không chịu ảnh hýởng của nýớc sông, gọi là rừng terra firma, "thợ ðào hầm" làm chủ. Nhý vậy, hạt giống trong rừng terra firma sẽ có cõ hội ðýợc chôn sâu hõn so với rừng várzea.

Nắm ðýợc loại bọ hung nào thích loại môi trýờng sống nào, các nhà bảo tồn có thể hiểu ðýợc liệu bọ hung có thể ðóng vai trò những "nhân viên" phát tán hạt giống tại những khu vực cần tái trồng rừng hay không.

Mỗi nãm có hàng ngàn acre (mẫu Anh, khoảng 0,4 hecta) diện tích rừng mýa Amazon bị phát quang ðể trồng trọt và chãn nuôi, sau vài nãm lại bị bỏ hoang. Ðể phủ xanh lại những vùng ðất hoang này, Vulinec ðang dự ðịnh sẽ dùng chính thiên nhiên phục vụ thiên nhiên. Cô nói: "Nõi nào có khỉ, nõi ðấy có bọ hung, và rừng sẽ lại mọc lên."

Khánh Hà (Theo National Geographic)