Nguy cơ từ các đập

[Oshin]

Các đập ngăn nước mới đang đe dọa những con sông lớn của thế giới




Bản báo cáo của Quỹ Đời Sống Hoang Dã Quốc Tế (WWF) và Viện Tài Nguyên Thế Giới "Các Đập Nước và Tương Lai của Những Hệ Sinh Thái Nước Ngọt " cho biết hơn 60% trong số 227 con sông lớn nhất thế giới đã và đang bị chia nhỏ bởi các đập, dẫn đến sự phá hủy của những vùng đất ngập nước, sự suy giảm các loài thủy sinh bao gồm cá heo nước ngọt, cá, chim... cùng việc hàng chục triệu người bị buộc phải di dời.

Các con sông đang bị đe dọa

Bản báo cáo đã chỉ rõ 21 con sông đứng đầu trong danh sách các sông đang gánh chịu những rủi ro cao nhất từ các đập nước trong quy hoạch hoặc xây dựng. Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng Trường Giang hiện là con sông có nguy cơ cao nhất với 46 đập lớn. Hai con sông lớn Danube và Amazon cũng nằm trong số có nguy cơ cao. Bản tường trình kết luận chính phủ các nước đã không thực hiện những khuyến cáo của Uỷ Hội Các Đập Thế Giới (World Commission on Dams - WCD). Kết quả là, những tác động tiêu cực đến môi trường và xã hội còn nhiều hơn những lợi ích mà đập đem lại như thủy điện, tưới tiêu, hỗ trợ kiểm soát lũ ... Ví dụ như, nước do các đập cung cấp bị thất thoát do hệ thống tưới tiêu nông nghiệp không hiệu quả. Hằng năm lượng nước lãng phí đó trên toàn cầu lên đến 1.500 tỉ tỉ lít (1,5 x 1020). Con số đó tương đương 10 lần lượng nước tiêu thụ hằng năm trên toàn lục địa Phi Châu.

Hơn nữa, việc xây dựng đập còn ảnh hưởng đến đời sống của hàng triệu người. Một báo cáo mới đây của WCD cho biết có đến 40 - 80 triệu người trên toàn thế giới, trong đó 10 triệu sống trên lưu vực sông Trường Giang (Trung Quốc), phải di dời do việc xây dựng các đập nước này. Kết quả của sự thay đổi lưu lượng dòng chảy từ việc xây dựng đập cũng gây ra sự suy giảm nhanh chóng của ngành ngư nghiệp, tác động tiêu cực đến đời sống của hàng triệu ngư dân mà đối với họ, cá vừa là nguồn đạm cũng như nguồn thu nhập duy nhất.

Ảnh: Đập Tam Giáp (Three Gorges) trên sông Trường Giang sẽ buộc hơn 1.3 triệu người phải di dời và phá hủy nhiều loài thủy sinh.

[Oshin]

Cân bằng sinh thái

Bản tường trình tóm lược những mâu thuẫn cơ bản giữa các đập nước và môi trường sinh thái xung quanh, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển. Theo báo cáo của Liên Hiệp Quốc, hơn 2 tỉ người trên thế giới chưa được tiếp cận với điện, 1,1 tỉ người chưa được dùng nước sạch. Các đập nước cung cấp đáng kể nước ngọt cần thiết cho sinh hoạt, tưới tiêu mùa màng cũng như giảm thiểu lũ và cung cấp thủy năng cho hàng triệu người.

Dr. Ute Collier, người đứng đầu Tổ chức Sáng kiến về Đập của WWF nói “Tuy nhiên, những lợi ích mà chúng đem lại thường phải trả giá đắt bằng những tác động xấu đến môi trường và xã hội. Thêm vào đó, điều đáng nói là, những người dân phải chịu thiệt thòi do những nguy cơ mà đập gây ra thường lại không phải là những đối tượng được hưởng lợi từ đập. Nhiều người dân nghèo sống trên những lưu vực sông vẫn không có nước sạch hay điện để sử dụng.”

Cộng đồng dân cư vùng hạ lưu các con sông lớn này bị ảnh hưởng nặng nề nhất do dòng chảy bị chặn làm nước sông cuối nguồn cạn dần và trữ lượng cá suy giảm. Do đó cân bằng sinh thái bị đảo lộn khi các con sông cạn kiệt nguồn oxy và dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự sinh sản của cá và các thủy sinh vật khác. Trung Quốc, quốc gia có nhiều đập nước đang quy hoạch và xây dựng nhất trên thế giới, có thể mất đi những loài quý hiếm như cá sấu Trung Quốc, cá heo sông Trường Giang (giống cá heo nước ngọt duy nhất trên thế giới) và nhiều loài chim nước nữa nếu như việc xây dựng bừa bãi các đập nước tiếp tục phá hủy môi trường sống của chúng.

Những dự án xây dựng đập thường tiến hành mà không cân nhắc đến các phương án thay thế khác cũng như các ảnh hưởng tiêu cực lũy tích theo thời gian lên môi trường. Ute Collier nói “Trong việc đáp ứng nhu cầu nước ngọt toàn cầu và nhu cầu năng lượng, chúng ta không được phép phá hủy chính hệ sinh thái đã mang đến nguồn cung cấp nước sạch đó”. Tổ chức WWF đang cấp thiết kiến nghị những nhà lãnh đạo và xây dựng đập xét ưu tiên cho việc sử dụng hiệu quả nguồn nước bằng cách thực thi những tiêu chuẩn quốc tế, như các quy định cho những dự án xây dựng đập của Ủy ban thế giới. Điển hình như khối Liên Minh Châu Âu, họ quy định và thực thi những điều kiện nghiêm ngặt đối với việc xây dựng đập trong các quốc gia thành viên. Tất cả những dự án mới chỉ được phép tiến hành khi không còn lựa chọn nào tốt hơn về mặt môi trường. Tuy nhiên, những điều luật tiến bộ như vậy còn rất hiếm.

Top 21 con sông trong tình trạng nguy cấp do việc xây dựng các đập nước:

Trường Giang (Trung Quốc [TQ]), La Plata (Nam Mỹ), Tigris & Euphrates (Thổ Nhĩ Kỳ [TNK], Iraq, Syria, Iran, Jordan), Salween (TQ, Thái Lan và Myanmar), Kizilirmak ( TNK), Sông Hằng (Ganges - Ấn Độ, Nepal, TQ, Bangladesh ), Tocantins (Brazil), Amazon (Brazil, Peru, Bolivia, Colombia, Ecuador, Venezuela, Guyana, Suriname, Paraguay, French Guyana), Mekong (Thái Lan, Lào, TQ, Campuchia, Việt Nam, Myanmar), Brahmaputra (TQ, Ấn Độ, Bhutan, Bangladesh), Châu Giang (Xun Jiang hay Pearl River – Việt Nam (Hà Nam), TQ), Danube (Đức, Áo, Slovakia, Hungary, Croatia, Serbia & Montenegro, Romania, Bulgaria, Moldova, Ukraine ), Hoàng Hà (Huang He, TQ), Kura-Araks (Azerbaijan, Iran, Georgia, Armenia, TNK), Yesil-Kelkit, Büyük Menderes, Çoruh, Simav (4 con sông này đều thuộc TNK), Ebro (Tây Ban Nha, Andorra), Indus (Afghanistan, Pakistan, Ấn Độ, TQ ), Qezel Owzan (Iran).

Các link hữu dụng

- Read the full report: Rivers at Risk: Dams and the Future of Freshwater Ecosystems www.panda.org/downloads/freshwater/riversatriskfullreport.pdf
- Read the report summary: Rivers at Risk: Dams and the Future of Freshwater Ecosystems www.panda.org/downloads/freshwater/riversatriskfullreport.pdf
- The World Commission on Dams www.dams.org/
- WWF www.panda.org/
- World Resources Institute www.wri.org/

People & the Planet – 28.9.2004
Oshin lược dịch